De messen worden geslepen

Een column door Rob Kusters.

Bij deze titel verwacht u misschien een thriller. Is er ergens oorlog uitgebroken? Is er een misdrijf gepleegd of worden we bedreigd? Nee, het gaat weer eens over de Belastingdienst. Het blijft interessant om deze organisatie te observeren. Er is een belangrijke machtswisseling geweest. De staatssecretaris van Financiën, politiek verantwoordelijk voor de Belastingdienst, is gewijzigd van Eric Wiebes in Menno Snel. Eric Wiebes heeft zijn handen nu vol aan het Groningse gasdebacle. Menno Snel heeft Economie gestudeerd en heeft een groot deel van zijn carrière in de bankwereld doorgebracht. Bij de Belastingdienst is hij plaatsvervangend directeur-generaal Fiscale Zaken geweest van 1995 tot 2009. Hij zit in het kabinet namens D66 en is verantwoordelijk voor de reorganisatie van de Belastingdienst. Jaap Uijlenbroek is de nieuwe directeur-generaal van de Belastingdienst. Geen belastingman, maar iemand met een status als directeur van Rijksdiensten. Op het eerste oog een technocraat, geen man van de fiscale inhoud.

Hoeveel reorganisaties heeft deze dienst al doorgemaakt? Je zult er maar werken. Als je niet bent doorontwikkeld tot IT-er wordt het moeilijk om je te handhaven. Belasting heffen gebeurt nu al grotendeels door IT-systemen, dat zal in de toekomst versneld gaan toenemen. Administratieve handelingen worden geautomatiseerd en het is nauwelijks nog mogelijk voor mensen om in de acties van de computer in te grijpen.

De belastingbetaler moet zich hierop aanpassen. De advieswereld idem. We prijzen ons gelukkig als we een ambtenaar te spreken krijgen. Ik heb altijd betoogd dat automatisering fraude in de hand werkt. Wie herinnert zich niet de Bulgaarse toeslagenfraude? Miljoenen heeft de Nederlandse staat uitgekeerd en nooit meer teruggekregen. Staatssecretaris Weekers mocht het veld ruimen. Uiteindelijk is opvolger en wonderboy Wiebes er niet veel verder mee gekomen. Het is nog steeds makkelijk om een toeslag te krijgen. Via trial and error kun je op de website van de Belastingdienst kijken wat je maximaal kunt krijgen. Nadat je op akkoord hebt gedrukt, komt de toeslag de volgende maand op je bankrekening binnen. Studenten kennen dit principe ook van DUO. Als er later problemen komen, zien we dat dan wel. En die problemen komen er. Massa’s mensen zitten in de financiële puree, omdat ze onterecht ontvangen toeslagen moeten terugbetalen.

Het lijkt alsof de koude wind al waait door de Belastingdienst. De houding van de belastingambtenaar is streng, zero tolerance lijkt het credo. Streng is niet erg, maar het moet wel rechtvaardig zijn. De Hoge Raad vond het in 2011 nodig om het fenomeen onzakelijke lening te introduceren. De Belastingdienst zag zijn kans schoon, elke lening in gelieerde verhoudingen wordt als onzakelijk aangemerkt. Gelukkig heeft de rechterlijke macht de fiscus enkele malen stevig teruggefloten, waarvan enkele recente uitspraken van de rechtbank Gelderland illustratief zijn (zie elders in deze Tripost). Ook bij het gebruik van camera’s langs de weg om rittenregistraties van personenauto’s te controleren, riep de rechter de Belastingdienst een halt toe. Maar de strijd gaat door. Het zijn vooral de omzetbelasting en loonbelasting die target zijn van de Belastingdienst. Met de vele compensabele verliezen uit de crisis is in de winstbelasting niet veel te halen. Rechtbanken en hogere rechters kunnen zich opmaken voor een grote stroom procedures. De harde opstelling van de Belastingdienst vraagt hierom. Of de rechterlijke organisatie hierop is ingericht, valt te betwijfelen. De politiek moet dit voor zijn en ingrijpen.

In mijn tijd was het credo compliance. Mijnheer Snel moet zich dat ook nog goed herinneren. Eveneens zal hij dicht bij de invoering van het horizontaal toezicht zijn geweest, de ultieme vorm van self assessment. We wilden bereiken dat belastingbetalers uit zichzelf de regels van de wet zouden toepassen. Geregeld je gezicht laten zien, openstaan voor overleg en dienstverlenend optreden. Het werkte. We accepteerden dat we nooit de laatste cent konden binnenhalen, maar we bereikten een maximaal effect met de beperkte capaciteit aan ambtenaren. En het was leuk, de verhoudingen waren ontspannen, doch zakelijk. Met weemoed denk ik hieraan terug. Nu lijkt het weer alsof de ambtenaren een bonus krijgen voor aangebrachte correcties.

Wij zullen onze cliënten verdedigen. Als de ambtenaar niet wil of mag luisteren, zal het de rechter zijn die we laten beslissen. Dan wint het gezond verstand, zo hoop ik van harte.