Is de crisis al begonnen?

Column door Rob Kusters.

De begroting De Algemene Beschouwingen zijn achter de rug. Zelden leverde een begroting zo weinig discussie op. Er is zoveel begrotingsruimte dat elke politieke stroming zijn deel krijgt en de rust bewaart. Negatieve rente is weliswaar een nieuw economisch verschijnsel, maar dat moeten we dan maar accepteren. De marktrentes bewegen zodanig in negatieve richting, dat sommige van onze klanten nauwelijks nog rente betalen op hun bancaire schulden, binnenkort zelfs rente uit krijgen. De arbeidsmarkt draait op volle toeren; er is voor iedereen werk. De huizenmarkt blijft overspannen en door de onmogelijkheid om nieuwe huizen te bouwen als gevolg van de stikstofuitspraak zal dit nog wel even zo blijven.

Overbieden Het is mooi om te dromen van de virtuele waardestijging op je woonhuis. Het lijkt me echter onverstandig om in de huishoudelijke bestedingen hierop al voor te sorteren. Het grootste probleem zit nog steeds bij de toetreders in de huizenmarkt. Die moeten overbieden op een beschikbare woning. Hoe kan dat nu? Een huis wordt aangeboden met een vraagprijs. Deze is in de meeste gevallen gebaseerd op een advies van een deskundige. Gelet op de marktomstandigheden durven verkopers de vraagprijs op te schroeven naar het hoogste advies dat ze van een deskundige ontvangen. Op die prijs gaan kopers overbieden. Voor toetreders betekent dit dat ze over een substantieel bedrag aan eigen middelen of financieringen in familiaal verband moeten beschikken. Bij de bank krijgen ze maximaal 101% van de waarde van de woning gefinancierd, los van andere eisen, zoals de hoogte van het inkomen. Die waarde moet worden vastgesteld door een taxateur, die op de shortlist van de bank staat. Die zal zeer waarschijnlijk aansluiten bij het advies van de makelaar/taxateur van de verkoper. Dus het overboden bedrag is een bubbel. Die gaat eruit bij de eerstvolgende marktcorrectie. Tienduizenden euro’s foetsie. Woningen komen weer onder water te staan. Het collectieve geheugen is kennelijk na 10 jaar gewist, want 10 jaar geleden hebben we het allemaal al meegemaakt. Nog steeds zijn mensen aan het aflossen aan de restschulden, die toen zijn ontstaan.

Psychologie Het is natuurlijk allemaal psychologie. Mensen vrezen dat het over een jaar mogelijk nog erger is. En iedereen doet het toch? De lage rente compenseert voor een deel de extra woonlast die ontstaat en het inkomen kan het hebben. Vrees voor een recessie is er altijd, dus moeten we ons daardoor laten leiden? Ja, het is een moeilijke afweging. De tijd zal het leren. Als je in het nieuwe huis nog een verbouwing wenst, zul je maanden moeten wachten voordat er bij de aanbieder van de nieuwe keuken, de zonnepanelen of de uitbreiding van de woonkamer ruimte in de planning ontstaat. Over de prijs valt niet te onderhandelen. Nog een bubbel. De rente voor langere tijd vastzetten op het huidige lage niveau lijkt verstandig, maar dat vonden mensen drie, vier jaar geleden ook al. Zij zijn nu bezig om tegen hoge kosten hun lening over te sluiten.

Crisis Voor mij zijn dit tekenen van crisis. De arbeidsmarkt wordt gedomineerd door de aanbieders van arbeid, de woningmarkt wordt gedomineerd door de aanbieders van woningen. Banken gaan straks rente betalen op uitgeleende gelden. Restaurants puilen uit en gasten klagen over de trage bediening. Mijn Wit-Russische schoonzus was afgelopen dagen op bezoek en verbaasde zich over het lage aantal mensen in de bediening. Er zijn geen mensen te vinden en ze zijn verschrikkelijk duur.

Angst Als alles op de kop staat, klopt het wel weer als je zelf ook op de kop gaat staan. Maar op een bepaald moment loopt je hoofd dan vol met bloed en moet je weer op twee benen gaan staan. Wat je dan na een tijdje ziet, want het duurt even voordat je weer helder kunt zien, is beangstigend.

In 2008 presenteerde het kabinet onder leiding van de heren Bos en Balkenende de begroting voor 2009. Er waren geen zorgen. Niet veel later waren ze weekend aan weekend in de weer om met vele miljarden staatsgeld het bankenlandschap te redden.